آقاضیاء عراقی

آقا ضیاءِ عِراقی، شیخ علی ملقب به ضیاءالدین فرزند آخوند ملامحمد کبیر عراقی ـ اراکی ـ (1278-1361ق / 1861-1942م)، فقیه بزرگ امامی، در سلطان‎آباد اراک زاده شد. مقدمات علوم را در زادگاهش، نزد پدر و چند تن دیگر از فضلای آن دیار فرا گرفت. در طلب دانش ابتدا به اصفهان و سرانجام به نجف رفت و در مجلس درس آقا سیدمحمد فشارکی حاضر شد. پس از وی نزد حاج میرزا حسین خلیلی، آخوند ملا محمدکاظم خراسانی، سیدمحمدکاظم یزدی و شیخ‎الشریعۀ اصفهانی درس خواند. آقاضیاء از آغاز تحصیل به هوشمندی و نبوغ شناخته شد و به زودی به وسعت اطلاعات و عمق نظریات نیز شهرت یافت و بدین جهات مورد احترام استادان خود گشت. وی از شاگردان فاضل آخوند ملا محمدکاظم شناخته می‎شد و در میان مدرسان «سطح» در دوران خویش مقامی والا داشت. پس از وفات آخوند (1329ق / 1911م) حوزۀ درس خارج تشکیل داد و به‎ویژه به عنوان استاد مسلم اصول و از مجددان این علم به شمار آمد. بسیاری از شاگردان آخوند در مجلس درس وی حضور می‎یافتند. آقاضیاء در همین دوران مرجعیت یافت.
وی به سعۀ صدر معروف بود و مجلس درس او، نه فقط به علت گستردگی و عمق دانش بلکه به سبب امکان بحث و اظهارنظر آزاد در آن، شهرت بسیار داشت به‎ویژه از آن‎رو که مدرسان بزرگ معاصر وی کمتر مجال بحث و مناقشه به شاگردان خویش می‎دادند. آقاضیاء متجاوز از 30 سال مجلس درس پرجمعیتی را با گشاده‎رویی اداره کرد و محبوبیت بسیار به دست آورد. صدها نفر از طلاب فاضل در محضر وی دانش آموختند و به درجۀ اجتهاد رسیدند. شاگردان مشهور وی عبارتند از: سیدمحمدتقی خوانساری، سیدعبدالهادی شیرازی، آقا میرزا حسن بجنوردی، سیدابوالقاسم خویی، سیدعلی کاشانی یثربی، سیدمحسن حکیم، شیخ عبدالنبی عراقی، شیخ محمدتقی آملی، شیخ محمدتقی بروجردی، شیخ علی‎محمد بروجردی، میرزا هاشم آملی، سیدیحیی یزدی. عده‎ای از شاگردانش تقریرات درس اصول او را نوشته‎اند. از آن جمله‎اند: میرزا هاشم آملی و شیخ محمدتقی بروجردی که نوشته‎های آنان در نجف چاپ شده است.
از آقا ضیاء آثاری به زبان عربی باقی مانده که مهم‎ترین آنها به قرار زیر است: الحاشیة علیٰ بیع‎المکاسب، نجف، مطبعة الحیدریة؛ الحاشیة علی العروة الوثقیٰ، نجف، مطبعة الحیدریة؛ رسالة فی استصحاب العدم الازلی، نجف، مطبعة الحیدریة؛ رسالة فی‎اللباس المشکوک، نجف، مطبعة الحیدریة؛ روائع الامالی فی بیان مدارک فروع العلم الاجمالی، نجف، مطبعة الحیدریة؛ شرح تبصرة العلامة (کتاب البیع)، نجف، 1345ق؛ شرح تبصرة المتعلمین (در معاملات)، نجف، مرتضوی، 1345ق؛ مقالات الاصول، جزء اول، نجف، المطبعة العلمیة، 1358ق؛ جزء دوم، تهران، مصطفوی، 1369ق.

مآخذ

آستان قدس، فهرست، 5 / 580-582، 588، 6 / 147؛ آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة فی القرن الرابع عشر، مشهد، دارالمرتضیٰ، 1404ق، صص 956-959؛ آیت‎الله مرعشی، فهرست خطی، 8 / 383؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، 1983م، 7 / 392؛ حرزالدین، محمدحسین، معارف الرجال، قم، کتابخانۀ آیت‎الله مرعشی، 1405ق، 2 / 386؛ خیابانی تبریزی، ملاعلی، علمای معاصرین، تهران، مطبعۀ اسلامیه، 1366ق، صص 189-190؛ شورای ملی (سابق) فهرست خطی، 10 (2) 912؛ قمی، عباس، فوائد الرضویة، تهران، 1327ش، ص 217؛ مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، تبریز، 1346ش، 1 / 125؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپی عربی، صص 120، 885، 972.

بخش معارف